Waarom hout het meest duurzame bouwmateriaal is

In deze 2-daagse cursus bieden we een brede onderbouwing waarom hout duurzaam is en waarom het een duurzaam bouwmateriaal kan zijn. De cursusdagen beginnen met een professionele inleiding op de klimaatproblematiek door de Wageningse meteoroloog Reinier van den Berg.

Welke houtkennis doe je op?

De verschillende aspecten die de milieu-impact bepalen
Wijze waarop de milieu-impact bepaald wordt en en de waarde en zwakheden van de berekening
De relevantie van de milieu-impact voor bouwmaterialen
De begrippen die gebruikt worden bij milieu-impact berekeningen
De milieu-impact van hout, ook in relatie tot andere bouwmaterialen
Doorzien van misleidende milieu PR
De wijze om zelf de bijdrage van houtgebruik aan een betere wereld naar voren kunt brengen

Waarom deze houtcursus?

Termen als circulariteit, hergebruik en groen worden vaak onterecht als milieuargument gebruikt om reguliere niet duurzame bouwmaterialen zoals beton, staal en kunststof aan te prijzen. Terwijl bouwen met hout daar veel beter op scoort.

Hout is duurzaam

Met de cursus ‘Waarom hout het meest duurzame bouwmateriaal is’ duiden we wat milieubelasting is, hoe de milieubelasting van bouwmaterialen wordt bepaald, hoe objectief de methodes zijn die hierbij gehanteerd worden. We leggen uit hoe de milieubelasting van bouwmaterialen is verankerd in nationale (bouwbesluit) en internationale wetgeving. De wijze van de berekeningen van de milieubelasting wordt uitgelegd en de onzekerheden ervan worden besproken. Ook wordt de huidige toepassing van de milieuberekeningen (MKI, MPG, aandeel Biobased hernieuwbaarheid circulair recyclen hergebruik) besproken bij aanbesteding, en tevens de subsidies en voorwaarden die hierbij van toepassing zijn.

Biobased bouwen

Uitgelegd wordt waarom hout als biobased bouwmateriaal beter presteert dan de reguliere bouwmaterialen, en waarom een aantal zaken wat betreft hout ter discussie worden gesteld. Om duidelijkheid te geven en om de houtsector met één mond te laten praten, wordt een stellingenoverzicht gegeven met waarheden over hout en milieu.

Houtketen

Deze wordt geheel doorgelopen en uitgelegd. Zoals het thema over de duurzame houtproductie, daarin worden de tropen apart behandeld en wordt er onderscheidt gemaakt tussen plantage en natuurbos. Een belangrijk onderdeel hierbij is de beschikbaarheid van hout als regulier bouwmateriaal, ook op de lange termijn. Dit alles in het kader van de "stoppen met kappen"-discussie. Omdat hergebruik van een hernieuwbaar materiaal (in tegenstelling tot hergebruik van niet-hernieuwbare materialen) niet essentieel is, wordt ingegaan op de potentiële milieu-impact ervan en wordt uitgelegd wat er voor nodig is om hergebruikt hout verantwoordelijk toe te passen. Zowel wat betreft levensduur van een product als economisch.

Het brede beeld over de positie van hout als milieuvriendelijk bouwmateriaal geeft deelnemers de mogelijkheid om de voordelen en de voorwaarden om (circulair) met hout te bouwen goed uit te dragen, voor het verwerven van eigen projecten of het bepalen van milieuvriendelijk bouwbeleid.

Voor wie

Alle sectoren binnen de houtindustrie, architecten, beleidsmakers, overheidsfunctionarissen, NGS’s, LCA-bureaus en alle geïnteresseerden in de milieuproblematiek.

Locatie

De cursus vindt plaats bij SHR, Nieuwe Kanaal 9e te Wageningen. Inschrijven voor de cursus kan tot 1 december 2024.

Leerresultaten

U kent de verschillende aspecten die de milieu-impact bepalen
U weet hoe de milieu-impact bepaald wordt en kent de waarde en zwakheden van de berekening
U kent de relevantie van de milieu-impact voor bouwmaterialen
U kent de begrippen die gebruikt worden bij milieu-impact berekeningen
U kent de milieu-impact van hout ook in relatie tot andere bouwmaterialen
U doorziet misleidende milieu PR
U weet hoe u de bijdrage van houtgebruik aan een betere wereld naar voren kunt brengen

Programma Dag 1 (9.00 – 16.30 uur)

Voordrachten

Wat is milieu-impact
Hoe wordt de milieu-impact berekent
Hoe verhoudt de berekening zich tot hernieuwbaar, herwinbaar en niet hernieuwbaar
Verankering milieu-impact in regelgeving
Duurzame houtproductie in NL, EU, Noord Amerika, tropen, plantageoogst

12.45 uur Lunch

Programma Dag 2 (9.00 – 16.30 uur)

Voordrachten

Effect van milieu-impact berekening op aanbesteding
Overzicht van belangrijkste milieubelasting van staal, beton, plastic
Houtproductie en vraag, potentie en toekomst
PR misbruik van het thema
Hergebruik van hout: wat levert het op en wat komt er bij kijken
Hergebruik plastic, staal, beton (milieukosten tot opwerking van het oorspronkelijk materiaal)

Opdracht

Cases: Milieu-impact van hout t.o.v. andere materialen

12.45 uur Lunch

De cursus zal antwoord geven op de vraag uit de cursustitel: Waarom is hout het milieuvriendelijkst bouwmateriaal?

Om u een indruk te geven van de aspecten die hierbij aan bod komen, zijn 40 vragen en korte antwoorden geformuleerd. In de cursus worden deze aspecten verder uitgediept.

1. Wat zijn duurzame bouwmaterialen? Bouwmaterialen die niet vervuilend zijn, geen grondstoffen uitputten en het klimaat niet belasten.

2. Waarom worden er te weinig milieuvriendelijke bouwmaterialen gebruikt? Dat heeft met geld te maken, met onbekendheid met milieuvriendelijke bouwmaterialen en omdat te weinig mensen weten wat milieuvriendelijk bouwen eigenlijk is. Daar wordt misbruik van gemaakt en levert chaos op.

3. Wat is een voorbeeld van de chaos in woordgebruik bij milieuvriendelijk bouwen? Te vaak wordt “circulair” gebruikt voor producten die aan het einde van hun levenscyclus gerecycled worden. Dit soort producten zijn niet circulair omdat de grondstoffen voor de huidige productie niet afkomstig zijn van afval.

4. Wat zijn de consequenties van de chaos over het begrip milieuvriendelijkheid? Begrippen als circulariteit, biobased, CO₂-neutraal, hergebruik en recycling worden ingezet om eigen activiteiten van bedrijven groen te laten klinken zonder dat de activiteiten echt veranderen.

5. Kan meer eenduidigheid verkregen worden over wat milieuvriendelijke producten eigenlijk zijn? Ja, dan kijk je naar de uitstoot van CO₂ en andere stoffen, naar de productie van afval en het effect op de biodiversiteit en de uitputting van de aarde. Dan zie je dat alle toegepaste grondstoffen een behoorlijke milieubelasting geven, behalve hernieuwbare grondstoffen die kunnen ook zonder milieubelasting worden toegepast.

6. Wat zijn dat eigenlijk, hernieuwbare grondstoffen? Er zijn hergroeibare grondstoffen zoals vlas, hennep en natuurlijk hout en er zijn herwinbare grondstoffen die door natuurlijke afzetting blijven aangroeien zoals rivierklei, zand en grind.

7. Zijn materialen uit hernieuwbare grondstoffen altijd milieuvriendelijk? Nee, dat is zeker niet altijd het geval. Deze grondstoffen kun je alleen milieuvriendelijk noemen als ze op een verantwoorde wijze worden geteeld en geoogst of gewonnen. Helaas wordt naast hout nog weinig hernieuwbaar materiaal in de bouw gebruikt.

8. Is er verantwoord geproduceerd hout dat in de bouw gebruikt kan worden? Ja, en er is veel. In Nederland is de controle hierop extra streng want er wordt door veel mensen scherp op het kappen van bomen gelet, onverantwoorde productie komt dan ook bijna niet voor.

9. Kan hout worden geproduceerd zonder dat bossen worden aangetast? Ja, dat kan en dat wordt al jaren gedaan en een houtproductiefunctie van een bos kan zelfs leiden tot meer en biodiverser bos. Maar het bosbeheer moet hier wel op afgestemd zijn.

10. Hoe weten we zeker dat bossen duurzaam beheerd worden? Er zijn certificatiesystemen om dit te waarborgen. Ook in de tropen, wat daar leidt tot meer beschermd bos maar wel bos met andere boomleeftijdsopbouw.

11. Waarom worden de milieuvriendelijke biobased materialen, zoals hout, te weinig in de bouw gebruikt? De hogere prijs, de onbekendheid binnen de bouwsector en bij architecten maar ook het weinig herkennen of erkennen van de milieuvriendelijkheid van deze materialen. Dit laatste komt ook doordat dit te onduidelijk uit milieuberekeningen naar voren komt.

12. Waarom zijn LCA berekeningen te onduidelijk over het milieuvoordeel van biobased materialen? De berekeningen zijn te complex waardoor fouten, zelfs systeemfouten, niet worden herkend en het systeem kan niet worden verbeterd.

13. Hoe worden uitkomsten van milieuberekeningen gebruikt in Nederland? Voor bouwwerken is het volgens de wet, het Bouwbesluit, verplicht om zo’n berekening te maken. Daarnaast worden de uitkomsten van milieuberekeningen gebruikt in aanbestedingen zoals bij Rijkswaterstaat en daarmee zijn ze een bepalende factor in de bouw.

14. Zijn milieuberekeningen voor bouwproducten wel betrouwbaar genoeg? Het antwoord is simpel: nee, er is te veel onduidelijk waardoor uitkomsten via de Nationale Milieudatabase te sterk kunnen variëren. Dat geldt voor de berekeningen van producten maar ook voor een geheel gebouw. Het systeem zal snel robuuster moeten worden.

15. Wat zijn de gevolgen van onbetrouwbare milieuberekeningen voor de bouw? Het eerste gevolg is dat er milieuonvriendelijker gebouwd wordt en een tweede effect is dat de aandacht weg gaat van de milieuberekeningen en dat er gefocust wordt op zaken die wel duidelijk zijn zoals het aandeel biobased of de CO₂voetprint.

16. Als je alleen naar biobased of CO₂ kijkt weet je dan genoeg over de milieubelasting van een product? Milieubelasting gaat over de gehele levenscyclus van een product, dus van de winning van de grondstoffen totdat het als afval verwerkt is. Als je alleen naar biobased-aandeel of CO₂-footprint kijkt dan zijn de resultaten betrouwbaar en goed te begrijpen maar je mist vervuiling en uitputting van grondstoffen.

17. Zijn er voorbeelden van waar duurzaam bouwen wordt gestimuleerd zonder dat naar de gehele milieu impact wordt gekeken? Bij de MIA/Vamil subsidie, wordt om producten gevraagd die tenminste uit 50% gerecyclede grondstof bestaan of die na gebruik tenminste voor 20% worden hergebruikt. Dit soort regelingen stimuleren biobased materialen niet echt en kunnen zelfs het gebruik van milieuonvriendelijke grondstoffen stimuleren.

18. Waarom is alleen inzetten op hergebruik en recycling niet goed voor biobased bouwmaterialen? Biobased producten zijn als grondstof circulair, dus ten minste CO₂ neutraal en onuitputbaar. Hergebruik of recycling is hiermee niet noodzakelijk maar levert alleen efficiënter grondstofgebruik op. Hergebruik is vaak economisch niet rendabel omdat biobased grondstoffen ook erg gewild zijn voor de afvalverbrandingsinstallaties.

19. Welke verbeteringen zijn nodig voor een robuuster systeem om milieubelasting te berekenen? Werk niet met milieuvoordelen want die bestaan niet. Wat wel bestaat is minder milieubelasting en daar moet mee gerekend worden. Beschouw bovendien hergebruik en recycling niet als milieuvoordeel maar als eis voor eindige grondstoffen en reken daarom inzameling en opwerking tot de oorspronkelijke grondstof mee in de milieubelasting. Voor hernieuwbare grondstoffen is dit niet nodig maar hergebruik leidt wel tot efficiënter materiaalgebruik.

20. Welke verbeteringen zijn er verder nodig voor een robuuster rekensysteem voor milieubelasting? Specifiek voor biobased producten zou ook de positieve waarde van het gewas of de boom tijdens de groei meegenomen moeten worden. Houtproductie kan niet zonder goed beheerde bossen en die bossen leveren positieve bijdrages zoals biodiversiteit, waterbuffering, vastleggen of vasthouden van CO₂en de mogelijkheid tot recreëren.

21. Kunnen duurzaam beheerde bossen wel voldoende hout leveren? Als duurzaam beheerd bos wordt gezien als bos dat door houtoogst niet veranderd, dan is het antwoord ja want veel bossen zijn aangelegd voor houtproductiedoeleinden en functioneren al eeuwen als zodanig.

22. Welke houtvraag uit de bouw kunnen we verwachten en kunnen bossen dit leveren? Wanneer in de EU 30% van de huizen in hout gebouwd zouden worden dan zou 15 miljoen m³ extra hout nodig kunnen zijn en deze hoeveelheid is slechts een fractie van de huidige jaarlijkse Europese bosaangroei.

23. Moeten producten van hout ten minste even lang meegaan als de leeftijd van de hiervoor gekapte boom? Nee, want door oogst verandert een duurzaam beheerd bos als geheel niet en het levert toch een continue houtstroom op.

24. Moeten producten uit tropisch hout ten minste even lang mee gaan als de levensjaren van de hiervoor gekapte boom? Nee, want dat kan ook niet als het hout uit primair bos komt. Wel wordt duurzaam beheerd tropisch bos met houtproductie gezien als een goede manier om het bos te beschermen. Hierbij verandert het bos echter wel en vooral in leeftijdsopbouw. De in de eerste cyclus geoogste bomen kunnen oud zijn (> 100 jaar) en zo lang gaan houten producten bijna nooit mee.

25. Wat betekenen klimaat-robuustere bossen voor houtgebruik? Dit betekent een andere boomsoortensamenstelling van het bos over 50-70 jaar, maar mogelijk ook al eerder. Op termijn worden dus andere houtsoorten geoogst. De houtindustrie zou hier de komende jaren op moeten voorsorteren.

26. Is hout een gemakkelijk bouwmateriaal? Hout is een toegankelijk bouwmateriaal, makkelijk verkrijgbaar en makkelijk verwerkbaar. Hierdoor voelen velen zich ten onrechte expert en dit leidt vaak tot schades.

27. Is hout een moeilijk bouwmateriaal? Ja dat is het zeker. Het is variabel door de vele soorten en kwaliteiten die er zijn. Het is biologisch afbreekbaar, het rot dus. Verder neemt het makkelijk vocht of water op waardoor het niet vormstabiel is en de sterkte-eigenschappen zijn afhankelijk van de vezelrichting. Ondanks dit alles kan met hout duurzaam gebouwd worden wanneer het ontwerp en de uitvoering op hout worden aangepast.

28. Hebben vochtgevoeligheid en biologische afbreekbaarheid ook voordelen voor de grondstof hout? Biologische afbreekbaarheid maakt dat hout volledig circulair kan zijn en dit proces kan gecontroleerd worden door vochtbelasting te beperken maar wel toe te laten. Juist vochtbuffering en isolerend vermogen van hout geven een aangenaam binnenklimaat.

29. Is het een probleem dat hout als bouwmateriaal eigenlijk ook een brandstof is? Dat hout kan branden kan voor sommige toepassingen een probleem zijn. De branduitbreiding is echter goed voorspelbaar zodat berekend kan worden welke ontwerpen en uitvoering voldoen aan brandeisen. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het gewicht, voorkomen van kieren en om de toegepaste dimensies. Hout kan ook brandvertragender worden gemaakt maar dat leidt tot meer milieubelasting.

30. Verbranden van hout, is dat erg? Wel als dat ongecontroleerd gebeurt maar om houtafval in de industrie onder industriële omstandigheden om te zetten naar energieopwekking is natuurlijk wel goed.

31. Kun je alles van hout maken? Nee, hout kent zijn beperkingen. Voor grote maatvaste constructies met hoge belastingen zijn andere grondstoffen meer geschikt. Maar er blijven veel toepassingen over voor massief of geoptimaliseerd hout.

32. Waar moet duurzaam geproduceerde hout vandaan komen? Bij voorkeur uit Nederland of Europa waar de transportweg dus zo kort mogelijk is. Langere transportwegen zijn er voor hout uit andere continenten met gevraagde specifieke eigenschappen die anders zijn dan het Europese hout kan leveren. Efficiënt houtgebruik is specifiek van toepassing op dit intercontinentale hout.

33. Kan CO₂ effectief in hout worden opgeslagen? Ja, via een structurele vergroting van de houten gebouwde omgeving.

34. Wat is de bijdrage van bossen en houtgebruik aan de verlaging van atmosferische CO₂? Vastlegging in boven- en ondergrondse bosbiomassa en door bosuitbreiding. Vastlegging in hout is beperkt maar bouwen met hout kan emissies voorkomen die ontstaan bij gebruik van grondstoffen zoals staal, beton en kunststof.

35. Landgebruik is onderdeel van een milieu-impactberekening, werkt dat wel voor hout? Niet echt, want vanuit productieoogpunt is het belastend doordat de houtproducent, bos, een groot oppervlakte beslaat. Ter vergelijking zijn delflocaties voor bijvoorbeeld staal of beton beperkter. Het bos levert echter ook allerlei milieudiensten op die niet verdisconteerd worden.

36. Is het milieubelastend om hout als verbruiksproduct in te zetten? Nee, dit is goed als dit het gebruik van eindige en vervuilende grondstoffen zoals plastic voorkomt.

37. Is het cascaderen goed voor houtgebruik? Als doel niet want het kan vervuiling met zich meebrengen, maar hergebruik leidt wel tot efficiënter houtgebruik. Cascaderen kan alleen bij biobased grondstoffen want voor eindige grondstoffen is opwerking tot het oorspronkelijke materiaal de enige circulaire manier.

38. Bestaat er efficiënt bos- en houtgebruik? Nee, maar dat hoeft ook niet want het achterlaten van stam- en takhout in het bos en vooral dan met bast, laat noodzakelijke mineralen in het bos achter.

39. Zijn er nog stappen te maken voor efficiënter houtgebruik? Het lijkt dat hier nog veel te winnen is. Het rendement van stam naar plank kan 30-50% zijn, en van plank naar product (bijvoorbeeld kozijn) kan nog eens 50% zijn. Driekwart van het stamhout is dus afval maar kan ook weer als basis genomen worden voor gelijmd hout, plaatmaterialen, vezeltoepassingen en als energiehout.

40. Als hout het milieuvriendelijkste bouwmateriaal is, moeten we dan zoveel mogelijk hout gebruiken? Nee, we kunnen ook eindige en vervuilende grondstoffen gebruiken als we deze maar volledig circulair (alles inzamelen en opwerken) en efficiënt gebruiken en dat is zeker nu nog niet het geval. Voor hout geldt dat het per definitie circulair is. Maar realiseer u dat de meeste winst ligt in de grondstoffen die niet gewonnen hoeven te worden.